Những lưu ý trong điều trị tiệt trừ Hp ở trẻ em

Phạm vi bài này không bàn đến các phác đồ điều trị như thế nào, thuốc sử dụng là gì mà chủ yếu nói về những điều phụ huynh cần biết để việc tiệt trừ Hp ở trẻ em được an toàn và hiệu quả.

Vì sao cần phải dùng nhiều loại thuốc phối hợp?

Dạ dày là một “hồ axit” rất khắc nghiệt, tiêu diệt hầu hết các loại vi sinh vật đi qua, nhưng vi khuẩn Hp lại “sống khỏe” trong dạ dày bằng những cơ chế bảo vệ rất riêng của nó, điều đó cho thấy việc tiêu diệt HP không phải dễ dàng. Các nghiên cứu cho thấy để tiệt trừ được Hp được hiệu quả, phải dùng ít nhất 2 loại kháng sinh phối hợp cộng với 1 loại thuốc ức chế axit dạ dày. Do đó phụ huynh thường thấy trẻ được điều trị với ít nhất 3 loại thuốc. Các loại thuốc này phối hợp với nhau rất nhịp nhàng, thuốc này “dọn đường” cho thuốc kia, cùng hợp đồng tác chiến để tiêu diệt Hp.

Vì sao thuốc điều trị cho mỗi bé không giống nhau?

Do việc điều trị Hp khó khăn, cộng với dạng bệnh của mỗi trẻ rất khác nhau nên việc phối hợp thuốc cho từng trường hợp cụ thể là rất chuyên biệt và phải được tính toán kỹ lưỡng. Các phác đồ tạm được chia thành 3 nhóm: phác đồ đầu tay (dùng cho trẻ điều trị lần đầu), phác đồ kế tiếp (dùng cho trẻ thất bại với điều trị lần đầu) và phác đồ “cứu hộ” dành cho các trường hợp điều trị dai dẳng, khó khăn. Ngoài ra, các bác sĩ còn phải tính đến trẻ đã được điều trị ở đâu chưa, sử dụng thuốc gì rồi, cơ địa trẻ có dị ứng với kháng sinh nào không, dự đoán trẻ uống thuốc dễ hay khó, hoặc có bằng chứng Hp đang mang trong người trẻ kháng với loại kháng sinh nào chưa để tính toán việc phối hợp thuốc. Đó là cả một sự “tính toán đầy tính khoa học, nghệ thuật”.

Vì sao có loại uống trước ăn, có loại sau ăn?

Như phần trên đã đề cập, thuốc tiệt trừ Hp gồm kháng sinh và thuốc ức chế axit dạ dày. Thuốc ức chế axit sẽ giúp kháng sinh hoạt động được tối đa hiệu quả của mình đồng thời làm giảm các triệu chứng đau bụng. Thuốc này phải được uống trước khi ăn 30-60 phút (thường là ăn sáng). Sau đó, kháng sinh sẽ được uống sau khi ăn tấn công vào Hp. Nếu tất cả cùng thuốc trước hoặc sau khi ăn thì hiệu quả sẽ giảm đi rất nhiều. Do đó, việc tuân thủ về thời điểm sử dụng thuốc, nhất là ở trẻ em, giúp làm tăng hiệu quả tiệt trừ Hp tốt hơn.

Thời gian điều trị là bao lâu?

Mỗi phác đồ sẽ có thời gian điều trị khác nhau, nhưng nhìn chung sẽ được chia làm 3 giai đoạn.

– Giai đoạn 1 (tạm gọi là tấn công): thường sử dụng cả 3 hoặc 4 loại thuốc tùy phác đồ và kéo dài 10-14 ngày. Giai đoạn này phải uống thuốc chia làm 2 đợt mỗi ngày.

– Giai đoạn 2 (tạm gọi là củng cố): chỉ còn sử dụng thuốc ức chế dạ dày và dồn lên uống 1 lần (thường là buổi sáng, trước ăn sáng 30 phút). Giai đoạn này kéo dài 2 tuần hoặc hơn tùy vào đánh giá của bác sĩ.

– Giai đoạn 3: ngưng thuốc, lúc này không uống thuốc gì hoặc chỉ dùng các loại hỗ trợ nếu có. Giai đoạn này nên kéo dài ít nhất là 4 tuần. Sau đó sẽ test lại xem Hp còn hay chưa và 2 phương pháp thường được sử dụng ở trẻ em ở thời điểm này là Test hơi thở hoặc Test kháng nguyên trong phân.

Vậy, nhìn chung tổng thời gian điều trị cho một đợt ít nhất là 8 tuần trước khi test lại Hp. Nếu kết quả còn dương tính, bác sĩ có thể sẽ điều trị tiếp với một phác đồ khác với thời gian gần tương tự.

Liệu bé có cần phải nội soi lại không?

Trong phần lớn các trường hợp là không cần nội soi lại. Chỉ những trường hợp điều trị tiệt trừ thất bại, hoặc triệu chứng lâm sàng của trẻ diễn tiến xấu hơn hay những tình huống cụ thể khác, các bác sĩ sẽ quyết định nội soi lại. Việc nội soi lúc này không chỉ xem lại tổn thương ở dạ dày tá tràng ra sao mà còn làm 1 việc quan trọng là lấy mẫu Hp trong dạ dày đi cấy và làm kháng sinh đồ, nếu trước đây chưa được làm. Có thể nói cho dễ hiểu là tìm hiểu xem vi khuẩn Hp trong dạ dày bé đã kháng với kháng sinh nào và còn nhạy với kháng sinh để có những phối hợp thuốc hiệu quả hơn. Ngoài ra, những xét nghiệm chuyên sâu như việc xác định đặc điểm di truyền phân tử của Hp cũng giúp bác sĩ có thêm thông tin để phối hợp thuốc và tiên lượng bệnh.

Làm sao để khỏi bị nhiễm lại sau khi đã tiệt trừ Hp?

Do khả năng bị nhiễm lại là có, nhất là ở những nước đang phát triển như nước ta, việc có chế độ chăm sóc hợp lý phòng tránh tái nhiễm là hết sức cần thiết. Việc vệ sinh trong ăn uống là hết sức quan trọng. Mỗi thành viên trong gia đình nên có chén đũa riêng biệt. Không dùng đũa của mình gắp từ dĩa thức ăn chung mà phải dùng đũa riêng. Vệ sinh răng miệng tốt, sử dụng nguồn nước sạch sẽ, tránh sống trong môi trường đông đúc cũng là những biện pháp phòng ngừa tái nhiễm hiệu quả.

Bước tiến mới giúp nâng cao hiệu quả tiệt trừ Hp ở trẻ em

Gần đây, những tiến bộ trong y học cho thấy một số dạng thực phẩm chức năng như kháng thể IgY ức chế trực tiếp men urease của vi khuẩn Hp (gọi là OvalgenHP) cũng được ứng dụng trên người, có tác dụng trợ giúp bệnh nhân trong quá trình điều trị viêm loét dạ dày do H.pylori; giúp tăng cường sức đề kháng đối với H.pylori, giúp bảo vệ và cải thiện sức khỏe và môi trường trong dạ dày. Kháng thể OvalgenHP dùng phối hợp với thuốc làm tăng hiệu quả điều trị cho trẻ em và người lớn đang điều trị bệnh viêm loét dạ dày do H.pylori hoặc dương tính  với H.pylori nhưng chưa có biểu hiện lâm sàng.

Ngoài ra loại kháng thể này dùng được cho mọi đối tượng bao gồm cả người lớn và trẻ em, đặc biệt khác nên hứa hẹn là một trong những bước tiến lớn trong vấn đề nâng cao hiệu quả tiệt trừ vi khuẩn Hp nói chung và vi khuẩn Hp ở trẻ nhỏ nói riêng.

TS. BS. Nguyễn Anh Tuấn

Bộ môn Nhi – Đại học Y Dược TP.HCM

Thư ký Chi hội Tiêu hóa Nhi Việt Nam